دهم اردی‌بهشت روز ملّی خلیج فارس بود. در راستای این روز نخستین جشنواره‌ی ملّی کتاب با موضوع خلیج فارسی نیز روز سوّم اردی‌بهشت‌ماه برگزار شد. هدفِ این جشنواره، معرفی و تقدیر از کتاب‌های مرتبط با موضوع خلیج‌فارس در سه بخش تاریخ، جغرافیا و ادبیات است.
تاجِ سرِکرانه*نوشته‌ی محمّد ولی‌زاده کتاب برگزیده‌ی این جشنواره در بخش ادبیات بود. این کتاب که روایتی داستانی از زندگی و مبارزه‌ی رئیسعلی دلواری است، اوّلیّن‌بار در اردی‌بهشت‌ماه سال ۸۸ منتشر شد و کم‌تر از پنج‌ماه بعد، چاپ دوّم آن نیز به بازار کتاب آمد.
تاجِ سرکرانه به دو بخش کلّی تقسیم می‌شود؛ هر بخش نیز مجموعه‌ای است از فصل‌های کوتاهِ بی‌نام. ولی‌زاده داستانِ خویش را از نظرگاه دانای کل روایت می‌کند. در ابتدای این داستانِ بلند صد و ده صفحه‌ای می‌خوانیم؛ «دریای ناآرام، موج‌های کف‌آلودش را به ساحل دلوار می‌کوبید. مردان آبادیِ دلوار، خانه‌ی رئیسعلی را دوره کرده، زیر نخل‌های سرکش اطراف خانه به انتظار نشسته بودند.»
نویسنده بی‌هیچ مقدمه یا پُرگوییِ اضافه‌ای، داستانِ خویش را با تصویری به‌یادماندنی آغاز می‌کند و بلافاصله دستِ مخاطب خویش را گرفته و او را به ماجرایی تاریخی وارد می‌کند و در برابر یکی از قهرمان‌های حماسی ایران قرار می‌دهد؛ رئیسعلی دلواری. جوانِ بیست و شش ساله‌ی راست قامتِ بلند بالا با موهای صاف سیاه و برّاق، چشم‌های مهربان و ابروهای نزدیک به هم که ته ریشی بر صورت دارد و وقتی حرف می‌زند به همه نگاه می‌کند. نویسنده به مدد تخیّلِ خویش توانسته است رئیسعلی دلواری را جدای شخصیّت تاریخی‌اش، به عنوان یک شخصیّتِ داستانیِ قابل‌باور خلق کند.
درواقع، تاجِ سرِکرانه با باقیِ کتاب‌های ژورنالیستی و تاریخی که درباره‌ی رئیسعلی دلواری و حماسه‌ی او نوشته شده‌اند یک تفاوت مهم دارد؛ کتابِ محمّد ولی‌زاده بیش‌تر از آن‌که تاریخی باشد، داستانی است. نویسنده ساختار و تکنیک‌های داستانی را می‌شناسد و به زبان توجّه داشته است.
یکی دیگر از نقاط قوّتِ اثر ِ ولی‌زاده قدرت وی در شخصیّت‌پردازی است. او در تاجِ سرِ کرانه در نقش مورخ یا پژوهش‌گر ظاهر نمی‌شود و صرفاً به بیان وقایع تاریخی نمی‌پردازد. به‌نظر من، ولی‌زاده در این کتاب تلاش کرده است تا رابطه‌ی بین وقایع تاریخی بوشهر را با جنبش‌های مردمی نشان دهد. انگیزه‌هایی که انسان را وادار می‌کند تا باعثِ اتّفاق تازه‌ای باشد؛ حتّی به قیمتِ جان و زندگی‌اش. برای همین است که نویسنده جدای ارائه‌ی مطالبی درباره‌ی گذشته‌ها‌ی دورِ بوشهر و خطرها و خاطره‌های تاریخیِ آن، بر خصوصیّات‌های انسانی و ویژگی‌های رفتاریِ رئیسعلی و باقی شخصیّت‌های کتاب تأکید می‌کند و فصل‌هایی از داستان را به توصیف و پرداختِ ارتباطاتِ رئیسعلی با خان‌های محلّی، پدر و دوستانش، زن‌ها و فرزندانش اختصاص می‌دهد.
ولی‌زاده در «تاجِ سرِکرانه» داستان و تاریخ را درهم می‌آمیزد تا با توّلد دوباره‌ی یک شخصیّت بزرگ مسیر سرنوشت‌سازِ حرکت‌های خودجوش را نشان بدهد. زبانِ ساده و روان و استفاده از دیالوگ برای پیش‌بُرد داستان باعث شده که «تاجِ سرِکرانه» اثری خوش‌خوان و دل‌نشین باشد. ولی‌زاده از دیالوگ برای شخصیت‌پردازی، بیان دیدگاه‌های مختلف و شرح وقایع استفاده کرده و این تمهید ضرباهنگِ خوب و ریتم مناسبِ داستان را درپی داشته است. برای همین «تاجِ سرِکرانه» مانند بیش‌تر کتاب‌های تاریخی کسل‌کننده و حوصله‌سوز نیست. نویسنده به شیوه‌ی معمولِ داستان‌های تاریخی، گفتار شخصیت‌ها را مطابق با زمان و عصری که در آن زندگی کرده‌اند نوشته و از زبان بومی استفاده کرده، امّا در حدی که برای عموم قابل‌فهم است.
یکی دیگر از ملاک‌های ارزش‌یابی داستان‌های تاریخی ارجاع و استناد است. محمّد ولی‌زاده نیز برای نگارش این داستان از اسناد و مدارک مربوط به دوره‌ی موردبحث هم غفلت نکرده و در پایان کتاب منابع مورداستفاده‌ی خویش را فهرست کرده است؛ کتاب‌هایی مانند جنگ جهانی در جنوب ایران (گزارش سالانه‌ی کنسول‌گری بریتانیا در بوشهر ۱۹۱۴ – ۱۹۲۱)، خلاصه‌ی مقالات کنگره‌ی هشتادمین سال‌گرد شهادت رئیسعلی دلواری، فارس و جنگ بین‌الملل اول، جنوب ایران در مبارزات استعماری، واسموس – لورنس آلمانی، هجوم انگلیس یه جنوب ایران، رئیسعلی دلواری (تجاوز نظامی بریتانیا و مقاومت جنوب) و …
خلاصه این‌که، تاجِ سرِکرانه یک سرگذشتِ تاریخی است، سرگذشتی که سکوت نکرد و برای تغییر تلاش کرد. و به‌نظر من، این کتاب پیش‌نهاد خوبی است برای نوجوان‌هایی که به تاریخ ایران و شخصیّت‌های تاریخی علاقه دارند.
*ناشر: آئینه‌ی جنوب. ۱۱۲ صفحه، قیمت ۲۲۰۰ تومان.
مرتبط: این و این
+ اسامی برگزیدگان بخش ادبیات جشنواره کتاب خلیج فارس
+ زندگی و مبارزات رییسعلی دلواری فیلم پویانمایی و رمان می‌شود
+ زندگی رئیسعلی دلواری انیمیشن شد (تصاویر انیمیشن)
+ چاپ سوم “تاج سر کرانه” در راه